Dikilitaşlar ve Oniks Mısır Değerli Taşlarının Güzelliği ve Gizemi

Dikilitaşlar ve oniks, antik Mısır kültürünün en ikonik ve tanınan sembollerinden ikisidir. Dikilitaşlar, çoğu zaman Mısır firavunlarına anıt olarak dikilen uzun, dört kenarlı sütunlardır. Oniks, güzelliği ve nadirliği sebebiyle kıymet verilen bir kıymetli taş türüdür. Bu yazıda, Mısır sanatında dikilitaşların ve oniksin kullanımını inceleyeceğiz. Tarihlerini, önemlerini ve muhtelif sanat içerikli ortamlarda iyi mi kullanıldıklarını tartışacağız.

Mısır Dikilitaşları

En eski dikilitaşlar Mısır’ın 3. Hanedanlığına (MÖ 2649-25 civarı) dayanır. Bu dikilitaşlar nispeten küçüktü ve çoğu zaman kireç taşından yapılırdı. İlk büyük ölçekli dikilitaşlar 4. Hanedanlık döneminde (MÖ 2575-24 civarı) inşa edildi. Bu dikilitaşlar granitten yapılmıştı ve çoğu zaman 100 metreden daha uzundu. Şimdiye kadar inşa edilen en büyük dikilitaş, 118 metre yüksekliğindeki III. Amenhotep’in Büyük Dikilitaşı’dır.

Dikilitaşlar çoğu zaman tapınakların ya da öteki mühim yapıların önüne dikilirdi. Çoğu zaman tanrılara adanmışlardı ve güneş tanrısı Ra’nın ışınlarını temsil ettikleri düşünülüyordu. Dikilitaşlar ek olarak yeni bir firavunun taç giyme töreni şeklinde mühim vakaları anmak için de kullanılırdı.

Mısır Dikilitaşlarının Çeşitleri

Mısır dikilitaşlarının iki ana türü vardır: monolitik ve kümelenmiş. Monolitik dikilitaşlar tek bir taş parçasından yapılırken, kümelenmiş dikilitaşlar bir araya getirilmiş birden fazla taş parçasından yapılır. Monolitik dikilitaşlar en yaygın türdür ve çoğu zaman granitten yapılırlar. Kümelenmiş dikilitaşlar daha azca yaygındır ve çoğu zaman kireç taşından yapılırlar.

Mısır Dikilitaşlarının İnşası

Bir dikilitaşın inşası karmaşa ve süre alıcı bir süreçti. İlk adım, bir taş ocağından büyük bir taş bloğu çıkarmaktı. Taş ondan sonra inşaat alanına taşınırdı ve burada istenilen şekle oyulurdu. Dikilitaş ondan sonra bir kural üstüne dikilir ve bir piramitle taçlandırılırdı.

Bir dikilitaşın inşası büyük bir girişimdi ve birçok değişik zanaatkarın becerilerini icap ediyordu. Dikilitaşları tasarlayan mimarların matematik ve mühendislikte kabiliyetli olması gerekiyordu. Dikilitaşları yontan taş ustalarının zanaatlarında kabiliyetli olması gerekiyordu. Ve dikilitaşları taşıyan ve diken işçilerin kuvvetli ve fedakar olması gerekiyordu.

Mısır Dikilitaşlarının Önemi

Dikilitaşlar eski Mısır’da mukaddes nesneler olarak kabul edilirdi. Güneş tanrısı Ra’nın ışınlarını temsil ettikleri düşünülürdü ve iyi talih ve koruma getirdiklerine inanılırdı. Dikilitaşlar ek olarak yeni bir firavunun taç giyme töreni şeklinde mühim vakaları anmak için de kullanılırdı.

Dikilitaşların dini önemlerinin yanı sıra ergonomik bir amaçları da vardı. Bir tapınağın girişi ya da bir şehrin sınırı şeklinde mühim bölgeleri belirtmek için işaretleyici olarak kullanılırlardı. Dikilitaşlar ek olarak güneş saati olarak da kullanılırdı ve günün saatini söylemek için kullanılabilirlerdi.

Mısır Dikilitaşlarının Bölgeleri

Dikilitaşlar dünyanın her yerinde bulunabilir, sadece çoğunluğu Mısır’da bulunur. Mısır’da 1’den fazla dikilitaş vardır ve tapınaklar, mezarlar ve kamusal alanlar dahil olmak suretiyle muhtelif yerlerde bulunabilirler. Dikilitaşlar ek olarak Etiyopya, İtalya ve Fransa şeklinde öteki ülkelerde de bulunabilir.

Mısır Dikilitaşlarının Korunması

Mısır’daki dikilitaşların bir çok yüzyıllar süresince hasar görmüş ya da yıkılmıştır. Birtakım dikilitaşlar depremler sebebiyle devrilirken, ötekiler cenk ya da dikkatsizlik sebebiyle hasar görmüştür. Son yıllarda, Mısır’daki kalan dikilitaşları korumak için yoğun bir gayret sarf edilmiştir. Bu gayret, dikilitaşların temizlenmesi ve restore edilmesinin yanı sıra daha çok hasardan korunmasını da içermektedir.

Popüler Kültürde Mısır Dikilitaşları

Obeliskler yüzyıllardır popüler kültürde yer verilmiştir. Resimlerde, heykellerde ve edebiyatta tasvir edilmiştir. Obeliskler ek olarak filmlerde ve tv programlarında da yer almaktadır.

Hususiyet	Yanıt
Dikilitaş	Antik Mısır’da firavun anısına dikilen, çoğu zaman hiyerogliflerle yazılmış, piramit biçiminde bir tepeye haiz, uzun, dört kenarlı, sivrilen anıt.
Oniks	Çoğu zaman siyah ve beyaz ya da kahverengi ve beyaz bantlarla çevrelenen, eski Mısır’da mücevher, oyma ve öteki dekoratif objelerde kullanılan sert, opak bir kuvars çeşidi.
Mısır sanatı	MÖ 3. binyıldan MS 4. yüzyıla kadar varlığını sürdüren Antik Mısır sanatı, stilize gerçekçilik, hiyeroglif kullanması, ölüm ve ölümden sonraki yaşama vurgu şeklinde özellikleriyle dikkat çekmektedir.
Değerli taş	Güzelliği, nadirliği ve dayanıklılığı sebebiyle kıymet verilen ve çoğunlukla mücevher ve öteki dekoratif objelerde kullanılan bir taş.
Antik Mısır	MÖ 3. binyıldan MS 4. yüzyıla kadar Nil Vadisi’nde gelişen, gelişmiş kültürü, anıtsal mimarisi ve karmaşa dini inançlarıyla öne çıkan bir uygarlık.

II. Mısır Dikilitaşları

Mısır dikilitaşları, çoğu zaman antik Mısır’da anıt olarak kullanılan uzun, dört kenarlı sütunlardır. Çoğu zaman granit ya da kumtaşından yapılırlar ve 100 metre yüksekliğe kadar ulaşabilirler. Dikilitaşlar çoğu zaman onları yaptıran firavunların adlarını ve unvanlarını kaydeden hiyerogliflerle yazılırdı.

Malum en eski dikilitaşlar Mısır’ın 3. Hanedanlığına (MÖ 2649-25) kadar uzanır. Sadece en meşhur dikilitaşlar Yeni Krallık döneminde (MÖ 1550-10) inşa edilmiştir. Bu zamanda, dikilitaşlar çoğu zaman tapınakların ya da öteki mühim binaların önüne çiftler halinde dikilirdi.

Şimdiye kadar inşa edilen en büyük dikilitaş, 118 fit yüksekliğindeki Lateran Dikilitaşı’dır. Başlarda Mısır’ın Heliopolis kentinde dikilmiş, sadece ondan sonra MS 4. yüzyılda Roma imparatoru II. Constantius tarafınca Roma’ya taşınmıştır.

Dikilitaşlar, MS 4. yüzyılda Roma imparatoru Theodosius I’in bunların yapımını yasaklamasına kadar Mısır’da inşa edilmeye devam etti. Sadece, Roma ve Konstantinopolis şeklinde dünyanın öteki bölgelerinde dikilmeye devam edildi.

Bugün, çoğunluğu Mısır’da bulunan 1’den fazla dikilitaş bulunmaktadır. Sadece İtalya, Fransa ve ABD Birleşik Devletleri şeklinde öteki ülkelerde de dikilitaşlar bulunmaktadır.

III. Mısır Dikilitaşlarının Türleri

Mısır dikilitaşları muhtelif biçim ve boyutlarda gelir. En yaygın tür, tepesinde bir noktaya doğru incelen kare bir şafta haiz kare tabanlı dikilitaştır. Öteki dikilitaş türleri içinde, tepesinde bir noktaya doğru incelen dikdörtgen bir şafta haiz incelen dikilitaş ve tepesinden kesilmiş kare ya da dikdörtgen bir şafta haiz kesik dikilitaş bulunur.

Mısır dikilitaşlarının boyutları da değişmiş olur. En minik dikilitaşlar yalnız birkaç fit uzunluğundayken, en büyük dikilitaşlar fitten uzun olabilir. Dünyanın en uzun dikilitaşı, Mısır’da bulunan ve 137 fitten uzun olan Luksor Büyük Dikilitaşı’dır.

Mısır dikilitaşları çoğu zaman hiyeroglifler ve öteki oymalarla süslenmiştir. Oymalar çoğu zaman Mısır mitolojisinden sahneleri ya da dikilitaşı sipariş eden firavunun saltanatını tasvir eder.

III. Mısır Dikilitaşlarının Türleri

Mısır dikilitaşları muhtelif biçim ve boyutlarda gelir. En yaygın tür, kare ya da dikdörtgen bir tabana haiz uzun, dört kenarlı bir sütun olan dikdörtgen dikilitaştır. Öteki dikilitaş türleri içinde, üstte alttan daha dar olan sivrilen dikilitaş ve piramit gibi bir tepesi olan piramit dikilitaş bulunur.

Mısır dikilitaşlarının boyutları da çeşitlilik gösterir. En minik dikilitaşlar yalnız birkaç fit uzunluğundayken, en büyük dikilitaşlar 109 fitten fazla yüksekliğe ulaşabilir. Şimdiye kadar inşa edilen en uzun dikilitaş, 109 fit yüksekliğindeki Amenhotep III’ün Büyük Dikilitaşı’dır.

Mısır dikilitaşları çoğu zaman hiyeroglifler ve öteki oymalarla süslenmiştir. Oymalar çoğu zaman Mısır mitolojisinden ya da dikilitaşı sipariş eden firavunun saltanatından sahneleri tasvir eder.

V. Mısır Dikilitaşlarının Önemi

Mısır dikilitaşları birçok nedenden dolayı önemliydi. Güç ve otoritenin sembolleriydi ve çoğunlukla mühim vakaları ya da yöneticileri anmak için kullanılırdı. Ek olarak tanrılarla komünikasyon kurmanın bir yolu olarak görülürdü ve çoğunlukla dini metinlerle yazılırdı. Ek olarak, dikilitaşlar çoğunlukla dönüm noktası olarak kullanılırdı ve insanların uzayda doğrultu bulmasına destek olurdu.

Mısır dikilitaşlarının önemi, yerleşimlerinde ve yapılarında görülebilir. Dikilitaşlar çoğu zaman tapınakların ya da sarayların girişleri şeklinde bariz bölgelere yerleştirilirdi. Ek olarak, yüzyıllarca dayanmalarını elde eden granit ya da kumtaşı şeklinde dayanıklı malzemelerden yapılırlardı. Dikilitaşların üstündeki yazıtlar da önemlerini yansıtır, şu sebeple çoğu zaman mühim dini ya da politik mesajlar ihtiva ederler.

Dini ve politik önemlerinin yanı sıra, dikilitaşlar Mısır kültüründe de mühim bir rol oynamıştır. Çoğu zaman güç ve otoritenin sembolleri olarak kullanılmış ve çoğunlukla güneş tanrısı Ra ile ilişkilendirilmiştir. Dikilitaşlar ek olarak tanrılarla irtibat kurmanın bir yolu olarak görülmüş ve çoğunlukla yakarma yeri olarak kullanılmıştır.

Mısır dikilitaşlarının önemi, günümüzde de kullanılmaya devam etmelerinden anlaşılabilir. Dikilitaşlar dünyanın birçok yerinde bulunabilir ve güzellikleri ve sembolizmleri sebebiyle hayranlık uyandırmaya devam etmektedir.

6. Sual ve Yanıt

S: Dikilitaş nelerdir?

A: Bir dikilitaş, tepede bir noktaya doğru incelen uzun, dört kenarlı bir taş sütundur. Dikilitaşlar çoğu zaman eski Mısır’da anıt olarak kullanılırdı ve bugün hala dünyanın birçok yerinde bulunabilirler.

S: Oniks nelerdir?

A: Oniks, değişik renklerdeki katmanlardan oluşan bir kıymetli taş türüdür. Oniks çoğu zaman mücevherlerde ve öteki dekoratif eşyalarda kullanılır.

S: Mısır sanatında dikilitaşların önemi nelerdir?

A: Dikilitaşlar eski Mısır’da çoğunlukla güç ve otoritenin sembolü olarak kullanılırdı. Ek olarak güneş tanrısı Ra ile ilişkilendirilirdi ve bazı zamanlar güneş ışınlarını temsil etmiş olduğu düşünülürdü.

S: Dikilitaşları nerede bulabilirim?

Dikilitaşlar dünyanın birçok yerinde bulunabilir, sadece en yaygın olarak Mısır’da bulunurlar. Roma, Paris ve New York şehrinde de dikilitaşlar vardır.

S: Dikilitaşlar iyi mi korunuyor?

Dikilitaşlar restorasyon, konservasyon ve koruma şeklinde muhtelif yöntemlerle korunur. Restorasyon, dikilitaştaki hasarın onarılmasını içerirken, konservasyon, dikilitaşı daha çok hasardan korumayı ihtiva eder. Koruma, dikilitaşı koruyucu bir kaplama ile örtmek ya da etrafına bir yapı inşa etmek şeklinde muhtelif yollarla sağlanabilir.

S: Dikilitaşlar popüler kültürde iyi mi kullanılır?

Dikilitaşlar popüler kültürde muhtelif şekillerde kullanılmıştır. Filmlerde, tv programlarında ve kitaplarda yer almışlardır. Ek olarak politik ve dini bağlamlarda güç ve otorite sembolü olarak kullanılmışlardır.

VII. Mısır Dikilitaşlarının Korunması

Mısır dikilitaşları yüzyıllar süresince muhtelif şekillerde korunmuştur. En yaygın yöntemlerden bazıları şunlardır:

• Dikilitaşların yapı malzemesi olarak tekrar kullanılması
• Dikilitaşların yeni bölgelere taşınması
• Dikilitaşlara kitabe oyma
• Dikilitaşların dış etkenlerden korunması

Dikilitaşları yapı malzemesi olarak tekrar kullanmak, en eski ve en yaygın koruma şekillerinden biridir. Antik Mısır’da, dikilitaşlar çoğu zaman tapınakların ya da öteki binaların temelleri olarak tekrar kullanılırdı. Bu tatbik, dikilitaşların sütun ve öteki mimari elemanlar olarak da kullanıldığı Roma dönemine kadar devam etti.

Dikilitaşları yeni bölgelere taşımak da yaygın bir koruma yöntemidir. Bu tatbik, dikilitaşların çoğunlukla Mısır’dan alınıp Roma İmparatorluğu’nun öteki bölgelerine taşındığı Roma döneminde başladı. Dikilitaşlar Orta Asır ve Rönesans’ta da yeni bölgelere taşındı.

Dikilitaşların üstüne yazıtlar oymak onları korumanın bir başka yoludur. Antik Mısır’da dikilitaşlar çoğu zaman hiyeroglifler ya da öteki metinlerle yazılırdı. Bu yazıtlar dikilitaşların zamanı ve onları yaptıran kişiler ile alakalı kıymetli bilgiler sağlar.

Dikilitaşları tabiat vakalarından korumak, korumanın bir öteki mühim parçasıdır. Dikilitaşlar, dayanıklı bir araç-gereç olan taştan yapılır, sadece yeniden de hava koşullarından ve öteki çevresel faktörlerden zarar görebilirler. Yüzyıllar süresince, dikilitaşlar tabiat vakalarından muhtelif şekillerde korunmuştur, bunlar içinde şunlar yer alır:

• Dikilitaşların koruyucu malzemelerle örtülmesi
• Dikilitaşların korunaklı bölgelere taşınması
• Ziyan olmuş dikilitaşların restore edilmesi

Bu koruma şekilleri yardımıyla birçok Mısır dikilitaşı günümüze kadar ulaşmıştır. Bu dikilitaşlar kültürel mirasımızın kıymetli bir parçasıdır ve antik dünyaya bir bakış sağlar.

Popüler Kültürde Mısır Dikilitaşları

Mısır dikilitaşları, antik sanat eserlerinden çağıl filmlere ve tv şovlarına kadar yüzyıllardır popüler kültürde yer verilmiştir. İşte birkaç misal:

• Antik Mısır’ın Ölüler Kitabı’nda dikilitaşlar, güneş tanrısı Ra’nın sembolü olarak tasvir edilmiştir.
• Roma İmparatoru Augustus, Roma’da bir takım dikilitaş diktirdi; bunların içinde Piazza Navona’daki meşhur dikilitaş da vardı.
• New York’taki Central Park’ta bulunan dikilitaş, 1881 senesinde Mısır’dan ABD Birleşik Devletleri’ne armağan edilmiştir.
• Washington DC’deki dikilitaş da Mısır’ın hediyesi olup, 1884 senesinde açılışı yapılmıştır.
• Fransa’nın Paris kentindeki dikilitaş ilk başlarda Mısır’ın Heliopolis kentinde dikilmiş ve 1831 senesinde Paris’e getirilmiştir.
• İngiltere’nin Londra kentindeki dikilitaş ilk başlarda Mısır’ın Luksor kentinde dikilmiş ve 1878 senesinde Londra’ya getirilmiştir.
• İstanbul’daki dikilitaş ilk başlarda Mısır’ın Heliopolis kentinde dikilmiş ve 1580 senesinde İstanbul’a getirilmiştir.
• Vatikan’daki dikilitaş ilk başlarda Mısır’ın Heliopolis kentinde dikilmiş ve 1586 senesinde Vatikan’a getirilmiştir.

Mısır dikilitaşları ek olarak birçok kurgusal eserde de yer almaktadır, bunlar içinde şunlar yer alır:

• Mika Waltari’nin “Mısırlı” isminde romanı
• Cecil B. DeMille’in “On Komut” filmi
• “Mumya” isminde tv dizisi
• “Assassin’s Creed Origins” isminde video oyunu

Mısır dikilitaşları, eski Mısır kültürünün kuvvetli bir simgesidir ve yüzyıllardır insanları büyülemeye devam etmektedir. Mısır’ın uzun ve varlıklı tarihini hatırlatır ve eski Mısırlıların yetenek ve zanaatkarlığının bir kanıtıdır.

Netice olarak, hem dikilitaşlar bununla beraber oniks, Mısır sanatında mühim malzemelerdi. Dikilitaşlar güç ve otoritenin sembolleri olarak kullanılırken, oniks mücevher ve öteki dekoratif nesneler için kullanılırdı. Bu malzemeler Mısırlılar tarafınca oldukca değerliydi ve bugün de dünya genelinde insanoğlu tarafınca beğenilmeye devam ediyor.

Sual 1: Dikilitaşlar nedir?

Dikilitaşlar, tepede bir noktaya doğru incelen uzun, dört kenarlı sütunlardır. Antik Mısır’da çoğunlukla anıt olarak kullanılırlardı ve çoğunlukla allah Ra ile ilişkilendirilirler.

Sual 2: Mısır dikilitaşlarının değişik türleri nedir?

Mısır dikilitaşlarının iki ana türü vardır: monolitik ve kümelenmiş. Monolitik dikilitaşlar tek bir taş parçasından yapılırken, kümelenmiş dikilitaşlar bir araya getirilmiş birden fazla taş parçasından yapılır.

Sual 3: Mısır dikilitaşlarının önemi nelerdir?

Dikilitaşlar çoğu zaman güç ve otoritenin sembolleri olarak kullanılırdı. Ek olarak güneş tanrısı Ra ile ilişkilendirilirdi ve bazı zamanlar güneş işaretleri olarak kullanılırdı.